Kapitein Rudolf Roozendaal: 'De ontwikkelingen richting (semi) autonoom varen gaan steeds sneller. Ik denk niet dat het mijn tijd wel zal duren.'

De ontwikkelingen richting (semi) autonoom varen lijken steeds sneller te gaan. Of is het beter te spreken over 'geautomatiseerd varen'? De Telegraph legde kapitein Rudolf Roozendaal een aantal vragen voor op dit gebied. Dit gewaardeerde Nautilus lid vaart al ruim 20 jaar als kapitein in de shortsea, is lid van het Tuchtcollege voor de Scheepvaart en schrijft naar eigen zeggen 'luchtige stukjes' in het maritieme blad de Blauwe Wimpel.

Wat merk jij in je werk van de opmars van steeds meer digitaal/(semi-) autonoom varen?

'Uit de vraagstelling blijkt al dat niet duidelijk is waar we het precies over hebben met betrekking tot steeds verder geautomatiseerd varen. Onderstaand schema gehanteerd door Bureau Veritas kan een en ander verduidelijken:

Level of autonomy		Definition	Acquisition	Analysis	Decision	Action
0	Human operated	Human makes all decisions and controls all functions	System Human	Human	Human	Human
1	Human directed	System suggests actions Human makes decisions and actions	System	System Human	Human	Human
2	Human delegated	System invokes functions Human can reject decisions during a certain time	System	System	System Human	Human
3	Human supervised	System invokes functions without waiting for human reaction	System	System	System	System Human
4	Fully autonomous	System invokes functions without informing the human, except in case of emergency	System	System	System	System

Het niveau van autonomie is niet voor alle aspecten van een schip hetzelfde. Zo kan het varen op de vooraf geprogrammeerde trackpilot opgevat worden als autonomie niveau 3 (trackpilot geeft alarm enige tijd voor de koersverandering ingezet wordt en vraagt om bevestiging. Maar voert de koerswijziging wel uit als bevestiging van de wachtdoende officier uitblijft), terwijl de ballastoperaties of routeplanning zich afspelen op niveau 0 of 1. De meeste vernieuwingen die toegepast worden, krikken het autonomie niveau van het onderhavige scheepsproces naar een hoger niveau. Het is duidelijk dat er nog heel wat 'opkrikwerk' gedaan moet worden om over het hele schip tot niveau 4 te komen, als dat al het einddoel zou zijn. Er zijn al rederijen die gezegd hebben dit niet als einddoel te zien (Maersk). Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Koreaanse scheepsbouw (Samsung Heavy Industries) die alles op alles lijkt te zetten de concurrentieslag op het gebied van autonoom varen (of is onbemand een betere term?) met Japan en China te winnen door aan te kondigen in 2022 een systeem om schepen 'crewless' te laten varen marktklaar te hebben. Wie dacht met het wennen aan de invoering van ECDIS een net zo grote revolutie te hebben overleefd als bij de invoering van Radar kon wel eens bedrogen uitkomen. Er komen nog veel meer veranderingen aan.'

Aanpassen en bijscholen zal het parool worden, zolang er nog bemanning aan boord is

Hoe snel denk jij dat het verder gaat met…'geautomatiseerd varen'?

'Omdat mijn blik er vooral één vanaf de scheepsbrug is, is dat moeilijk in te schatten. Ik denk dat het zo gaat als met het bouwen van al die kantoren langs de Amsterdamse Zuidas. Je weet dat er gebouwd wordt, maar wat er gebeurt, speelt zich af verscholen achter steigers en plastic. Het lijkt een eeuwigheid te duren tot plotseling in rap tempo de steigers verwijderd worden en een compleet nieuw gebouw zichtbaar wordt. En dan blijken er ook al meteen mensen in te wonen en werken. Ik denk dat Jan de Zeeman wel eens verrast zou kunnen worden door de snelheid waarmee de autonomie van schepen toeneemt. Dan niet meteen te denken aan onbemande schepen, maar bijvoorbeeld aan waar een bedrijf als Wärtsilä nu mee de boer op gaat onder de slogan 'From unconnected ships to AI-enabled intelligent voyages', waarbij relatief simpele aanpassingen aan bestaande schepen de bedrijfsvoering aan boord aardig op zijn kop kunnen zetten.'

Wat betekent dit volgens jou voor de zeevarende van nu en in de (nabije) toekomst?

'Het lijkt me dat bij stapsgewijze ophoging van het autonomie niveau van de afzonderlijke processen/taken aan boord, de rol van de bemanning verandert. De nadruk komt steeds minder op operationele vaardigheden te liggen en verschuift meer naar die van supervisie. Daar horen andere, misschien wel nieuwe competenties bij. Aanpassen en bijscholen zal het parool worden, zolang er nog bemanning aan boord is.'

Veel zeevarenden (ook studenten) stellen 'het zal mijn tijd (nog) wel duren'. Wat zou jij tegen hen willen zeggen?

'Van verschillende kanten is de ambitie uitgesproken om in 2030 de eerste onbemande schepen op zee te hebben. Ook de binnenvaart heeft dergelijke ambities. De combinatie onbemand en emissieloos varen is er één die scheepsontwerpers de oren doet spitsen. Een geheel nieuwe, niet eerder verkende, set ontwerpcriteria doet zich voor en de manieren om de vrijgekomen ruimte en middelen door het ontbreken van bemanning in te vullen, zijn duizelingwekkend. Fascinerend voor de ontwerpers, maar desastreus voor de traditionele zeeman. Ik denk niet dat het mijn tijd wel zal duren.'

Heb jij het idee dat de zee- en binnenvaartscholen goed op deze ontwikkelingen inspelen?

'Zeker als de ontwikkelingen snel gaan, is het voor het onderwijs vrijwel onmogelijk er snel bij aan te sluiten in het curriculum. Dat is het lot van scholen en misschien is dat maar goed ook. Zo blijft de basis van het onderwijs enigermate hangen in 'vroeger', iets wat tijdens de stage (= 25% van de opleiding) aangevuld kan worden. Illustratief is dat toen ik bestuurslid was van het Koninklijk College Zeemanshoop te Amsterdam, de leerlingenvereniging van de Zeevaartschool contact zocht met het College met de vraag of oud-zeelieden de studenten wilden bijspijkeren op het gebied van kaartpassen en astro-navigatie, omdat het (vrijwel) ontbreken daarvan in het curriculum als gemis werd ervaren.'

Welke rol zou Nautilus in dit alles moeten vervullen volgens jou?

'Autonomer varen wordt vaak voorgesteld als oplossing voor een (actual or perceived) tekort aan gekwalificeerde zeevarenden. Dat tekort kan ook opgelost worden door het varen aantrekkelijker te maken, waardoor men langer en liever blijft varen. Een oude discussie. Er moet voor gewaakt worden dat meer autonomie van de schepen tot onevenredige bemanningsreducties leidt. Dan blijft de werkdruk en -last nog steeds (te) hoog. Zeevarenden hebben nog steeds een magerder rusturenregeling dan de pony’s die eind negentiende eeuw in de Engelse kolenmijnen werden gebruikt om de karretjes kolen omhoog te trekken. Een taak waarbij ze zich regelmatig dood werkten. Een verklaard initiatief om zwaar geautomatiseerde schepen (Èta Shipping, DWT abt. 6700) door een bemanning van vier personen te laten varen, mag vanuit dit perspectief met enige argwaan bekeken worden. Er is een subtiel verschil tussen het overbodig worden van functies door (algemeen) oprukkende automatisering en automatisering met het oogmerk om zo veel mogelijk functies te schrappen.

Mocht het autonomer/onbemand varen breder ingang vinden, dan hebben de werknemers in de nieuwe nautische walfuncties vanzelfsprekend behoefte aan vertegenwoordiging. Door Nautilus natuurlijk.'

Zien we jou binnenkort in een nieuwe rol van walkapitein?

'Onbemand varende schepen hebben in bijzondere- en noodgevallen begeleiding vanaf de wal nodig. Het ligt voor de hand dat zeevarenden die taak op zich nemen. Dat duurt echter totdat de laatste ex-zeevarende gepensioneerd is. Dan dient zich een nieuwe generatie nautische toezichthouders aan die geen praktische ervaring heeft. Dat zal nog wel voor de nodige complicaties zorgen. Ik ben al geadviseerd om me aan te sluiten bij een autonome schependienst leverancier om verzekerd te blijven van werk. De eerste ex-zeevarenden die schepen gaan begeleiden, zullen het naar verwachting goed hebben. Later wordt dat weer minder, als de experimentele fase voorbij is. Tot op heden heb ik zo’n baan nog niet voorbij zien komen.'

Nog iets wat je in dit verband zou willen meegeven….?     

'De ontwikkeling van het varen met onbemande schepen staat niet op zichzelf, maar is onderdeel van de toenemende toepassing van data- en biotechnologie in combinatie met kunstmatige intelligentie. Dat kan systemen opleveren die taken beter kunnen uitvoeren dan wijzelf en ons ook beter kennen dan wij onszelf kennen. Als de mens op een gegeven moment zijn oren laat hangen naar zulke systemen (gezondheidsadviezen, partnerkeuze, kredietwaardigheid om maar wat te noemen) dan staat de autonomie van de mens zelf op het spel. Niet te achterhalen is waarop de zelflerende systemen hun beslissingen baseren. Ze zijn oncontroleerbaar en onbeheersbaar voor de mens. In dit verband zijn de boeken ‘Sapiens’ en ‘Homo Deus’ van Yuval Noah Harari verplichte kost.'